πρεσβυτεριανισμός

Όρος που προέρχεται από το πρεσβυτέριο (συμβούλιο των πρεσβυτέρων), και χαρακτηρίζει μία ιδιαίτερη μορφή οργάνωσης και εκκλησιαστικής διαμόρφωσης, που έχει την αρχή της στην Καλβινική Εκκλησία. Σε αντίθεση με την κογκρεγκασιοναλιστική και την επισκοπαλική Εκκλησία, ο π. απορρίπτει κάθε ιδέα εκκλησιαστικής ιεραρχίας και αναθέτει τη διοίκηση των επιμέρους θρησκευτικών κοινοτήτων σε λειτουργούς (πρεσβυτέρους) και λαϊκούς, που είναι συνενωμένοι σε συμβούλια, με πλήρη ισότητα δικαιωμάτων. Αντίθετα, η υπέρτατη εξουσία ανατέθηκε σε ένα ευρύτερο συμβούλιο ή συνέλευση λαϊκών και παστόρων, που εκπροσωπούν τις Εκκλησίες τους. Ο καταστατικός χάρτης του π. είναι η Ομολογία της γαλλικανικής πίστης (Confessio fidei gallicana), που οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στον ίδιο τον Καλβίνο. Η οριστική οργάνωση του συστήματος έγινε το 1560 κατά τη γενική Σύνοδο του Πουατιέ. Σε αυτήν συνέρρευσαν διάφορες προτεσταντικές ομολογίες και πρώτες οι γαλλικές μεταρρυθμιστικές και ευαγγελικές Εκκλησίες, που αποτελούνταν από καλβινιστές και ουγενότους. Από τις σπουδαιότερες είναι η Εκκλησία της Σκοτίας, που ιδρύθηκε το 1560 από τον Τζον Νοξ (περ. 1505 – 1577) ως αντίδραση κατά του αγγλικανισμού, που ήταν πολύ συνδεδεμένος με τον καθολικισμό στις μορφές λατρείας και στα πρότυπα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Σημαντικές επίσης είναι η πρεσβυτεριανή Εκκλησία της Αγγλίας και αυτές που ιδρύθηκαν σε μεταγενέστερες εποχές στις ΗΠΑ. Κοινότητες πρεσβυτεριανών υπάρχουν, τέλος, στην Ελβετία, στην Ολλανδία, στη Γερμανία και στην Ιταλία. Η διδασκαλία που πρεσβεύουν δεν είναι ομοιόμορφη, αλλά βασίζεται σε μερικά κοινά θεμελιώδη σημεία: οι άνθρωποι είναι προορισμένοι άνωθεν για τη σωτηρία ή την αιώνια απώλεια, που δεν εξαρτώνται καθόλου από τις αρετές ή τα αμαρτήματά τους· η ανθρωπότητα, εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος, θα είχε καταστραφεί αν δεν επενέβαινε μία ακαταμάχητη θεία χάρη για να σώσει όσους είναι προορισμένοι να σωθούν. Οι πρεσβυτεριανοί δεν δέχονται, τέλος, τη ρωμαιοκαθολική αντίληψη περί μετουσίωσης και καθορίζουν κανόνες όσον αφορά στις προσευχές, τη λατρεία και την ανάπαυση της Κυριακής. Σήμερα, από θεολογική άποψη, ο π. παρουσιάζει 2 τάσεις: η πρώτη μένει πιστή στον όρκο του συνεδρίου του Ουεστμίνστερ (1643-46) και η άλλη διαφωνεί με τη διδασκαλία αυτή. Στο θέμα της θείας λειτουργίας όλες οι πρεσβυτεριανές ομάδες διατηρούν την ίδια λιτότητα και αυστηρότητα και δεν δέχονται εικόνες ή αγάλματα στους ναούς.

* * *

ο, Ν

1. εκκλησιαστικό σύστημα που δημιουργήθηκε από τον Καλβίνο και το οποίο παραχωρούσε τη διοίκηση τής Εκκλησίας σε μικτό σώμα κληρικών και λαϊκών που ονομάστηκε πρεσβυτέριο

2. ονομασία τού κλάδου τής προτεσταντικής Μεταρρύθμισης ο οποίος έχει τις ρίζες του στον Καλβινισμό και μορφοποιήθηκε περί τα μέσα τού 16ου αιώνα στη Σκωτία ως αμφισβήτηση τής Αγγλικανικής Εκκλησίας και στη συνέχεια διαδόθηκε στις Κάτω Χώρες, στη Βόρεια Αμερική, στην Αυστραλία, στη Νέα Ζηλανδία κ.ά. χώρες, καθώς και ονομασία μερικών νέων Εκκλησιών, όπως τής Εκκλησίας τής Βραζιλίας.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. presbyterianisme (< πρεσβυτεριανός* + -ισμός*). Η λ. μαρτυρείται από το 1889 στο Ελληνογαλλικόν Λεξικόν τού Ν. Κοντοπούλου].